Uluslararası Af Örgütü, Covid-19 aşı dağıtımının idaresini elinde bulunduran altı şirketin yoksul ülkelere aşı ulaştırmaya öncelik vermediğini belirten bir rapor ve açıklama yayımlayarak düşük ve düşük-orta gelirli ülkelerin nüfusunun %40’ını aşılanma hedefine ulaşılmasını talep eden bir kampanya başlattı.
Uluslararası Af Örgütü, “Çift Doz Eşitsizlik: İlaç Şirketleri ve Covid-19 Aşı Krizi” başlıklı yeni raporunda, milyarlarca insanın kaderini elinde tutan AstraZeneca, BioNTech SE, Johnson & Johnson, Moderna, Novavax ve Pfizer şirketlerini değerlendirdi. Rapor, insan hakları ihlali yapan ilaç sanayisine ilişkin iç karartıcı bir tablo çiziyor. Rapora göre, tüm dünyada uygulanan 5 milyar 760 milyon dozdan %0,3 gibi cüzi bir miktarı düşük gelirli ülkelere gönderilirken, %79’undan fazlası üst-orta ve yüksek gelirli ülkelere gönderildi.
Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard konu hakkındaki açıklamasında, “Bu krizden tek çıkış yolumuz tüm dünyayı aşılamaktır. Aşıları bu denli hızla bulan bu şirketlere kahramanlar diye seslenmenin zamanı gelmiş olmalıydı. Ama onun yerine, onlar açısından utanç verici bizim açımızdansa kaygı verici bir şekilde, büyük ilaç şirketlerinin bilgi transferini kasten engellemesi ve varlıklı ülkelerle iş çevirmesi, çok sayıda insan için öngörülebilir ve düpedüz yıkıcı bir aşı kıtlığına zemin hazırladı” ifadesinde bulundu.
Bu durumun, Latin Amerika, Afrika ve Asya’nın belirli bölgelerini yeni krizlere soktuğunu, zayıflamış sağlık sistemlerini çöküşün eşiğine getirdiğini ve her hafta on binlerce önlenebilir ölüme yol açtığını ifade eden Callamard, “Düşük gelirli ülkelerin birçoğunda sağlık çalışanları ve risk altındaki kişiler bile aşılanmadı. Bir yanda bu devasa eşitsizlikler yaşanırken, diğer yanda BioNTech, Moderna ve Pfizer 2022 sonunda toplam 130 milyar Amerikan Doları kazanmış olmayı planlıyor. Kâr hiçbir koşulda insan hayatından önce gelmemelidir.” dedi.
Krizle mücadele biçimlerini değerlendirmek için her bir şirketin; insan hakları politikasını, aşı fiyatlandırma sistemini, fikri mülkiyet, bilgi ve teknoloji paylaşımındaki sicilini, mevcut aşı dozlarının adil paylaşım çerçevesini ve şeffaflığını inceleyen rapor, sonuç olarak aşı geliştiren bu altı şirketin tamamının insan hakları yükümlülüklerine uymakta değişen ölçülerde yetersiz kaldığını tespit etti.
100 Günlük Geri Sayım: 2 Milyar Covid-19 Aşısı Hemen Şimdi!
Uluslarası Af Örgütü, Dünya Sağlık Örgütü’nün yıl sonu itibariyle düşük ve düşük-orta gelirli ülkelerin nüfusunun %40’ını aşılama hedefine ulaşılmasını talep eden “100 Günlük Geri Sayım: 2 Milyar Covid-19 Aşısı Hemen Şimdi!” başlıklı kampanya başlattı. Bu kampanya devletlere, atıl durumda olan yüz milyonlarca doz aşı fazlasını acilen dağıtma; aşı geliştiren şirketlere ise üretilen dozların %50’sinin bu ülkelere gönderilmesini sağlama çağrısı yapıyor.
Agnès Callamard sözlerini şöyle sonlandırdı: “Covid-19 aşıları herkes için mevcut ve kolaylıkla erişilebilir olmalıdır. Bunu gerçekleştirmek devletlere ve ilaç şirketlerine düşüyor. Başkan Biden gibi liderlerin milyarlarca dozu masaya getirmesine ve ürünleri ulaştırmasına ihtiyacımız var; aksi halde bu da içi boş bir adım olacak ve insanlar hayatını kaybetmeye devam edecek.”
Uluslararası Af Örgütü “Devletler, ilaç şirketlerinin insan hakları standartlarına uymasını sağlamak için gerekli yasa ve politikaları benimsemelidir.” diyerek devletleri, sağlık tesislerinin ve ilaçların herkes için mevcut, erişilebilir, kabul edilebilir ve nitelikli olmasını güvence altına almaya çağırıyor.
Raporun içeriğinde şunlar yer alıyor:
- * Pfizer ve BioNTech bugüne kadar yalnızca İsveç’e, düşük gelirli diğer ülkelerin toplamına verdiğinden dokuz kat daha fazla aşı verdi ve bu miktar bugüne kadarki üretiminin %1’inden daha azına karşılık geliyor. Yüksek fiyatlar, iki şirketin 2022 sonu itibariyle 86 milyar Amerikan Dolarının üzerinde kâr etmeyi amaçladığını gösteriyor.
- * Moderna bugüne kadar düşük gelirli hiçbir ülkeye bir tek doz bile aşı göndermedi, ürettiği aşıların sadece %12’sini düşük-orta gelirli ülkelere verdi ve 2022’ye kadar COVAX için aldığı siparişlerin büyük çoğunluğunu teslim etmeyecek. Daha yüksek fiyatlar, şirketin 2022 sonu itibariyle 47 milyar Amerikan Dolarının üzerinde kâr etmeye hazırlandığını gösteriyor.
- * Johnson & Johnson dünyanın tek doz uygulanan tek aşısını geliştirdi ve aşıları maliyetine satıyor; ancak 2022’ye kadar COVAX ve Afrika Birliği’ne taahhüt ettiği aşıların büyük çoğunluğunu teslim etmeyecek. Şirket aynı zamanda milyonlarca doz daha üretmeyi teklif eden Kanadalı bir üreticiye ruhsat vermeyi reddetti.
- * Astrazeneca en çok aşıyı düşük gelirli ülkelere gönderdi, aşıları maliyetine satıyor ve diğer üreticilere bazı gönüllü ruhsatlar veriyor. Fakat şirket, bilgi ve teknolojisini DSÖ girişimleriyle açıkça paylaşmayı reddetti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması’ndan Feragat önerisine karşı çıktı.
- * Novavax aşısı henüz kullanım onayı almadı; ancak şirket mevcut durumda üretiminin neredeyse üçte ikisini COVAX’a sağlamayı planlıyor. Buna karşılık, diğer şirketler gibi Novavax da bilgi ve teknolojisini paylaşmayı reddetti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması’ndan Feragat önerisine karşı çıktı.