SEÇTİKLERİMİZ – Fehim TAŞTEKİN Al-Monitor için yazdı: Kazımi’nin İran’ı dengelemek ve ekonomik sıkıntıları hafifletmek için Türkiye’ye ihtiyacı var ama stratejik projeler Kürt dosyasına takılıyor. Erdoğan Şengal’e dayatılan anlaşmanın benzerini Mahmur için de istiyor.
Diplomaside ziyafet şatafatlıysa ya kutlanmayı hak eden bir sonuç vardır ya da örtülmesi gereken bir hezimet. Irak Başbakanı Mustafa Kazımi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ancak dördüncü daveti üzerine Türkiye’ye gelebildi. Kazımi 17 Aralık’ta cumhurbaşkanlığı sarayında Irak türkülerinin seslendirildiği yemek dâhil çok özel bir ağırlamayla karşılaştı. Ziyaretin ardından pembe bir tablo çizildi. Bağdat’a veda etmek üzere olan Türk Büyükelçisi Fatih Yıldız ziyaretin iki tarafı da mutlu ettiğini belirtti.
Görüşmelerde Suriye-Irak sınırını kapatacak şekilde “güvenlik kuşağı” olarak kurgulanan Ovaköy’den sınır kapısı açılması, hasar gören Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı’nın açılması, Irak-Türkiye arasında demiryolu ve Basra Körfezi-Zaho arasında otoyol gibi stratejik projeler konuşuldu. Ortak basın toplantısında Kazımi Türkiye’yi Irak’ın yeniden inşasına daha fazla ortak etmekten bahsederken bu projelere değinmedi.
Erdoğan, “Ortak düşmanımız DEAŞ (İslam Devleti-İD), PKK (Kürdistan İşçi Partisi) ve FETÖ terör örgütleriyle mücadelemizin sürdürülmesini kararlaştırdık” derken Kazımi dikkatli bir dil kullandı. PKK’yi anmadan Irak toprakları üzerinden Türkiye’yi tehdit eden oluşumlara müsamaha gösterilmeyeceğini ve istikrarı tehdit eden terör örgütlerine karşı birlikte çalışılacağını söylemekle yetindi. Şengal anlaşmasını ve Peşmerge’nin Rojava’dan geçen silahlı gruba müdahalesini ortak mücadeleye örnek gösterdi. Üslup iki liderin meselelere yaklaşımındaki farklılıkları da ele veriyor.
Ortaya çıkan bazı detaylar ziyaretin sadece zevahiri kurtardığını ama ciddi konularda açılım getirmediğini gösteriyor. Fırat ve Dicle suyunun paylaşımıyla ilgili kriz kronik karakterini korurken sınır ötesi askeri hareketler ikili ilişkilerde ciddi bir açmaz olmaya devam ediyor.
Irak heyetinde yer alan Duhok Valisi Ali Teter’e göre Kazımi sınır ötesi askeri harekâtlara atfen Türkiye’den Irak’ın iç meselelerine müdahale etmemesini istedi. Erdoğan da PKK’nin bölgeden çıkarılması gerektiğini yineledi. Erdoğan ayrıca “ikinci Kandil oluyor” diye hedef aldığı Ezidi yurdu Şengal’de Bağdat ile Erbil arasında varılan anlaşmanın benzerini Mahmur için istedi.
Diyalogun gidişatı gösteriyor ki, ekonomik ilişkiler nereye varırsa varsın Türkiye’nin Kürtleri baskılama siyaseti, Bağdat-Ankara ilişkilerine ecel terleri döktürmeye devam edecek. Şengal’deki anlaşma Türkiye’nin istediği kapıya çıkmamışken masaya bir de Mahmur konuluyor. Şengal’de hedef-sonuç uyumsuzluğu Bağdat-Ankara arasındaki ayrışmaya da ışık tutuyor.
Şengal anlaşması bölgeye merkezi güçlerin konuşlandırılmasını, Ezidilerden 2 bin 500 kişilik polis gücünün oluşturulmasını, bağımsız bir kaymakamın atanıp yerel idarenin gözden geçirilmesini ve yeniden imarı öngörüyordu. İD istilası karşısında PKK’nin Ezidilerle kurduğu Şengal Direniş Birlikleri (YBŞ) ve Şengal Demokratik Özerk Meclisi’ne (ŞDÖM) son verme beklentisiyle Ankara gelişmeden memnundu. Fakat uygulama Ankara’nın istediği türden bir temizliğe işaret etmiyor.
Al-Monitor’a konuşan ŞDÖM Diaspora Eş Başkanı Fikret İgrek’e göre 8 Kasım’da Bağdat’ın Şengal’e gönderdiği heyetle görüşmede SDÖM ve YBŞ temsilcileri, Ezidilerin içinde olmadığı hiçbir anlaşmayı kabul etmeyeceklerini bildirdi. 15 Kasım’da farklı kesimlerden Ezidiler, Bağdat’ta hükümet yetkililerine Irak anayasası çerçevesinde Ezidilerin kendi kendilerini yöneteceği bir çözüm istediklerini söyledi. Ancak ne özerklik ne de YBŞ’nin korunması talebi karşılık buldu. Ardından 19 Kasım’da 7-8 bin Irak askeri Suriye-Irak sınırında 80 kilometrelik bir şeride yerleştirildi. 21 Kasım’da Iraklı komutanlar YBŞ’den mevzilerini boşatmalarını istedi. Halk direniş çadırları kurunca bundan vazgeçildi. Müzakereler sonucu YBŞ’den 1000 kişinin Irak güvenlik birimlerine yerleştirilmesi kabul edildi. Sıra polis biriminin dağıtılmasına gelince insanlar Asayiş binalarında eyleme geçti. Sorun hâlâ çözülemedi. Sivil özerk yönetim birimlerinin korunması konusunda ise Bağdat esneklik göstermedi.
Al-Monitor’a konuşan Ezidi gazeteci Eyüp Burç ise Kürdistan Demokrat Parti (KDP) ile Kazımi’nin niyetlerinin aynı olmadığını düşünüyor. “Ezidilerin içinde olmadığı her karar onlar için ferman (katliam) olmuştur. 2014’teki soykırımdan sonra Ezidiler için kontrolün kimde olacağı ciddi bir mesele. Bu, potansiyel çatışma konusu” diyen Burç’un öngörüsü şöyle: “Özerk yapılanma Kürdistan yönetiminden çok merkezi yönetimle işbirliği içinde. Hatta Haşd el Şaabi ile dolaylı ilişkileri var. Zaten YBŞ’ye bir süre maaş ödendi. Özerk yapı, sorunu Bağdat’la çözmek istiyor. Haliyle Kazımi’nin yaklaşımı farklı. YBŞ’nin bir kısmı federal asayiş birimine alınıyor. Bir kısmı zaten Haşd el Şaabi içinde. Yani elbise değiştiriliyor. Özerk yönetimin de en azından Hanesor’da kalması gibi bir öneri tartışılıyor, henüz anlaşma yok. Ama özerk birimler bir şekilde merkezi yönetime entegre olacak. Anlaşma gereği kaymakam belki KDP’den olacak. Ama fiiliyatta bazı yerler KDP’nin, bazı yerler Haşd el Şaabi’nin, bazı yerler de YBŞ’nin dâhil olduğu merkezi güçlerde olacak.”
PKK Rojava ile kesişme noktasındaki Şengal’i KDP’den bağımsız bir etki alanı olarak korumak istiyor. 2014 sonrası IŞİD tehdidi de PKK’nin Bağdat’la yakın temasına imkânlar sundu. PKK’nin Erbil’e kıyasla Bağdat’la ilişkilerinin daha yumuşak olduğunu söylemek abartılı olmaz. İran da Haşd el Şaabi’nin sınır hatlarında kalmasını istediği için anlaşmadan hoşnut değil. ABD’nin anlaşmaya desteğinin nedeni federal güçlerin Haşd el Şaabi’nin yerini alacak olmasıydı. Süreç fiili işleyiş bu beklentiyi de karşılamıyor.
…Fehim Taştekin’in Al-Monitor’daki yazısının tamamını okumak için TIKLAYIN