Sırp Slobodan Tesic, Bosnalıların soykırıma uğradığı savaşın karanlığından doğmuş bir silah baronu. 2. Dünya Savaşı sonrası açılmış ilk savaş suçları davasıyla beraber popüler oldu. Uluslararası Ceza Mahkemesi, 1997-2003 arası Liberya’nın devlet başkanlığını yapan Charles Taylor’u, Sierra Leone’deki katliam ve ‘kanlı elmas’ ticaretinden 2012 yılında mahkum etti.
İşte o davada adı geçenlerden birisi Tesic’ti. Yaptırımlara uğradı. Ama nerede bir çatışma varsa hâlâ altından çıkıyor. Suriye’de ÖSO’ya sevkiyatta da adı geçiyordu, Ermenistan-Azerbaycan savaşında da. Şimdi Ukrayna ile yine gündemde. En son 2017’de yayınlanan ABD’ninki dahil, Batı ülkelerinin yaptırım listelerinin çoğunda yer alıyor. İşin tuhafı Tesic’in silah ticaretinin ucunun, Pentagon ile çalışan ABD’li şirketlere de uzanması.
Kirli savaşların baş aktörlerinin oynadığı rolü merak edenlere bir film önerelim. Nicolas Cage’in başrolde olduğu 2005 tarihli Savaş Tanrısı (Lord of War), karmaşık silah ticaretini anlamak için kolay bir eğitim kılavuzu gibi.
Ve gelelim konunun bizi ilgilendiren kısmına. Meşhur Tesic’in adı yakın zamanda Türkiye ile de anıldı. Üstelik Sırbistan parlamentosuna taşınan çok önemli bir iddianın parçası olarak…
***
Bu köşede bir süredir jet hızıyla büyüyen yerli ve milli bir silah şirketi konu ediliyor. Tamamen açık kaynaklardan elde edilen bilgileri merak edenler şu iki yazıya bakabilir. (155 mm’lik mermiyle büyüyen yeni ‘savaş tüccarı’ kim? ve Dev Fabrika Arazisini Kim Aldı)
Konunun ana aktörü, Pentagon’un Ukrayna’ya gönderilecek mühimmatın önemli kısmını taşere ettiği Arca Savunma. Pek kimsenin duymadığı, iki yıl önce kurulmuş şirketin sahibi, eski bir AKP’li yönetici. Makine Kimya Endüstrisi ile ilişkilerine dair bazı önemli iddiaları CHP ve İYİ Partili vekiller Meclis’e taşımıştı. Şirket en son Ankara’daki dev bir gayrimenkul alışverişinde görüldü.
Bizim son birkaç ayda adını sıkça duyduğumuz şirket, çok daha önce Sırbistan’da gizemli bir silah ticareti iddiası ile gündeme geldi aslında. İddialar şöyleydi:
2023 yılının Şubat ayında Rus yanlısı bir medya kuruluşu, Slovakya’nın başkenti Bratislava’daki bir silah deposunda çekilmiş görüntüleri yayınladı. Görüntülerde Sırbistan’ın devlet şirketinin ürettiği Grad roketatarlarının mühimmatı olan 3 bin 500 adet roketin, sevkiyat için hazırlandığı görülüyordu. Ardından bazı tescil ve ihracat belgeleri yayınlandı. Buna göre füzeler, Sırbistan’daki özel şirket SOFTAG’a aitti. Şu sıralar harıl harıl Ukrayna’ya gönderilen silahların sevkiyatını üstlenen Kanadalı JNJ Export-Import adlı bir şirketin üzerinden, Arca Savunma’ya satılmıştı.
Fakat resmi olduğu ileri sürülen bazı belgeler, roketlerin bu sefer Arca Savunma sertifikaları ile tersi istikamette hareket ettiğine işaret ediyordu: Füzeler önce Arca tarafından ABD’li Global Ordnance’a ihraç edilmiş, ardından Slovakya’daki depoya gönderilmiş ve nihayetinde Ukrayna Savunma Bakanlığı’na teslim edilmişti. Yani Sırp, Kanadalı, ABD’li ve Türk şirketleri kapsayan bir zincir söz konusuydu.
Buraya kadar olan bilgileri okuyanlar haklı olarak şu soruları soracaktır: “Eee, ne var bunda? Devletler dahil nice özel şirket tonlarca silah satıyor. Kaldı ki, Türkiye resmi anlaşmalarla bir sürü Selçuk Bayraktar SİHA’sını Ukrayna’ya satmadı mı?” Lakin dev tekeller, NATO, AB milyarlarca dolarlık silahı gözümüzün önünde Ukrayna’ya gönderirken, 3 bin 500 füzenin niye gizemli bir şekilde ulaştırıldığı da haklı bir soru.
Somut bazı gelişmeler yanıtı veriyor bize.
İddialar gündeme düşünce muhalefet partilerinin sorularıyla sıkıştırdığı Sırbistan Savunma Bakanı Milos Vucevic, 27 Şubat günü yaptığı resmi açıklamada, “Kararımız açık. Sırbistan’ın resmen Ukrayna’ya da Rusya’ya da silah satması yasak” dedi. Bazı üçüncü tarafların Sırbistan üzerinden böyle ticaret yapabileceklerini de ima etti. Silah ticareti Sırbistan’da gerçekten ciddi tartışmalara sebep oluyor. Hele iki hafta önce “Kiev’e tek kurşun satmayacağım” diye propaganda yapan sağcı lider Slovakya Başbakanı Robert Fico’nun suikasta uğraması, tartışmaları bambaşka boyuta sıçrattı.
Neyse; bizim gündemimiz değil diyelim ve şu meşum silah ticaretine dair ortaya çıkan başka bilgileri de paylaşalım.
Tescilli baronlar işin içinde
Siyasetçilerin ve şirketlerin yozlaşmış ilişkilerine dair araştırmalar yapan Balkaninsight, Organize Suç ve Yolsuzlukları Araştırma Projesi (OCCRP) gibi uluslararası araştırmacı gazetecilerin kurduğu yayın kuruluşları, silah ticaretine bulaşmış şirketlerle alakalı oldukça önemli bilgileri ortaya çıkardı. Neydi bunlar?
Sırp özel silah şirketi SOFTAG’ın, ‘savaş tanrısı’ Tesic’in kızı ile bağlantısı olduğu belirlendi. Ayrıca Tesic ve ailesi ile ilişkili başka şirketlerin de yaptırım listesinde olmasına rağmen ABD’li şirketlerle silah ticareti yaptığını gösteren ciddi bulgular yayınlandı. Yine zincirin halkalarından olan ABD’li Global Ordnance’ın ise Pentagon’un, IŞİD’e karşı savaştıkları gerekçesi ile Suriye’deki cihatçı örgütlere silah tedarik eden, Suriye silah pazarının karanlık aktörlerinden Mark Morales’e ait olduğu anlaşıldı. Bu şirket, Ukrayna dahil pek çok çatışma bölgesine yönelik silah ticaretinde ABD’li şirketler ve Pentagon ile ortak çalışıyordu.
Yüzlerce belgeye dayalı onlarca araştırma Balkanlar merkezli ve Tesic’de düğümlenen, Suriye, Ukrayna ve daha başka çatışma bölgelerine uzanan; ABD’li, Kanadalı şirketlerin dahil olduğu, karmaşık, kocaman bir silah ticareti ağını ortaya koyuyor. Buraya aktarabildiklerimiz, okyanusta damla sayılabilecek düzeyde. Meraklısı, yazının sonuna eklenen haber kaynaklarından daha fazlasını da öğrenebilir.
Bütün bu iddialara bir de Türk şirketinin adı karıştı işte. Sırbistan’daki skandal sonrasında aniden Çorum’da üretime başladığını duyduğumuz, kısa süre içinde Pentagon’un mühimmat tedariğini kapan, ardından Ankara’da fabrika arazisi alan bir şirket…
***
Belli ki çatışmalar tüm dünyanın tescilli silah baronlarını daha da dokunulmaz kılıyor, yeni yeni savaş zenginleri yetiştiriyor. Dün kara para, uyuşturucu veya kamu ihalesi olarak karşımıza çıkan siyasi yozlaşma, bugün silah ticareti kılığına bürünüyor. Ve bazen de dev tekellerin oluşturduğu silah pazarının yerin altındaki karanlık kısmına dair minicik bir ipucu, aniden bir mafya davasında beliriveriyor.
Dolayısıyla yerüstü ile yeraltı ekonomisi, bir paranın iki yüzü gibidir. Her ikisine birden aynı anda bakmadan olan biteni anlamak güç. Haliyle yüzeyde gözükenden daima şüphelenmek, sürekli üzerini kazımak lazım.
Meraklısı için iz sürülebilecek bazı kaynaklar:
https://www.krik.rs/en/sanctions-havent-stopped-notorious-serbian-arms-merchant-slobodan-tesic/
https://balkaninsight.com/2023/04/12/serbian-minister-dismisses-us-report-of-arms-exports-to-ukraine