İstatistik önemlidir. Aynı zamanda istatistik biliminin belli ölçütleri vardır. Söz gelimi eksik verilerle sonuç almanız mümkün değildir, aynı şekilde istatistiğin konusunun bağlamını tahrif edebilecek bilgileri kullanamasınız veyahut bazı verileri kullanıp bazılarını görmezden gelemezsiniz. Aynı zamanda; şeffaf, denetlenebilir ve hesap verebilir olması gerekir istatistikleri yapan kurumun… Buraya kadar tarif ettiğim bu niteliklerinin hiçbirini Türkiye İstatistik Kurumu’nda (TÜİK) bulamazsınız!
Enflasyon verileri en fazla manipülasyonun yapıldığı veriler, ancak bu kurumun yayımladığı pek çok istatistik kullanılan ya da kullanılmak istenmeyen veriler sebebiyle gerçekliği yansıtmıyor, eğer ki veriler yeterliyse, bu kez sonuçların veriliş tarzı ve yorumlamalarında çarpıtmalarla karşı karşıya kalıyorsunuz.
Yakın bir örnekten yola çıkarak ne demek istediğimi açıklayayım. TÜİK’in 2025 yılı ilk çeyreğine ilişkin ‘Hanehalkı İş gücü Araştırması’ndan ve bunun manşetlere nasıl taşındığından… Araştırmaya geçmeden önce de bir veri paylaşayım: Sanayi sektöründe çalışan sayısı mart ayı itibarıyla son bir yılda 132 bin 638 azalarak 4 milyon 880 bine geriledi. Sanayi sektöründe 2019 Mayısı’ndan bu yana en büyük istihdam kaybı gözlendi. Ancak, TÜİK ve bir kısım medyaya göre işsizlik oranı düşüyor!
TÜİK’e göre emek piyasasında her şey yolunda gidiyor ama…
Gelelim araştırmaya… İşte sonuçlar: TÜİK’in ‘Hanehalkı İş gücü Araştırması’ sonuçlarına göre; 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı 2025 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 183 bin kişi azalarak 2 milyon 884 bin kişi oldu. Yani yeni iş alanları yaratılmış!.. İşsizlik oranı ise 0.4 puanlık azalışla yüzde 8.2 seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranı erkeklerde yüzde 6.6, kadınlarda yüzde 11.2 olarak tahmin edildi. İstihdam edilenlerin sayısı 2025 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 266 bin kişi azalarak 32 milyon 389 bin kişi, istihdam oranı ise 0.5 puanlık azalışla yüzde 48.9 oldu. Bu oran erkeklerde yüzde 66.3’ken, kadınlarda yüzde 31.9…
Devam edelim… İşgücü 2025 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 449 bin kişi azalarak 35 milyon 273 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 0.8 puanlık azalışla yüzde 53.3 olarak gerçekleşti. İş gücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 71, kadınlarda ise yüzde 36 oldu. 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı bir önceki çeyreğe göre 0.9 puanlık azalışla yüzde 15’e geriledi. Bu yaş grubunda işsizlik oranı; erkeklerde yüzde 10.8, kadınlarda ise yüzde 22.7 olarak tahmin edildi.
İşsizlik oranını bırak, atıl işgücüne bak
Bundan sonrası emek piyasasında olup bitenlerin, biraz önceki verilerin ortaya koyduğu gibi hiç de toz pembe olmadığının ipuçlarını verir nitelikte… Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel iş gücü ve işsizlerden oluşan atıl iş gücü oranı 2025 yılının birinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 0.4 puanlık artışla yüzde 28.5 oldu. Bu oran, genişletilmiş işsizlik tanımının oranı… Yani istihdamın ‘çıplak görünümü’nün… Zamana bağlı eksik istihdam ve işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 18.4’ken, potansiyel iş gücü ve işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 19.6 olarak tahmin edildi. Yani istatisik verilerin ve yorumlarının gizlemeye çalıştığı gerçeklikle yüz yüze gelmeye başladık! Öyle manşetlere yansıdığı gibi işsizlik oranında azalma değil, gerçek işsizlikte artış olduğunu, hem de oranın hiç de azımsanmayacak bir oran olduğunu gösteriyor bu rakamlar. Yazının başında belirttiğim sanayi sektörü istihdam verileriyle çelişmeyen, bu eğilimi doğrulayan oran işte bu ‘atıl işgücü oranı’.
İş aramaktan umudunu kesenlerin sayısı artıyor
Bu istatistiklerde yer almayan, bir başka gizli işsizlik kategorisi daha var, iş bulma umudunu yitirmiş ya da diğer sebeplerle iş aramayanlar… Resmi işsiz sayısı 2 milyon 884 binken, bu kategoride yer alanların toplamı 5 milyon 37 bin! Bu insanların 2 milyon 779 bini iş bulma umudunu yitirenlerden, 2 milyon 258 bini ise ya uygun ücret beklentisine göre bir iş bulamayan veya pek çok diğer sebepten ötürü iş aramayı bırakmış olanlar. Sadece son dört yılda iş bulma umudunu yitirip iş aramayanların sayısı 1 milyon 65 bin kişi artış göstermiş. Daha netleştireyim: ‘Potansiyel iş gücü’ kategorisinde 5 milyon 180 bin yurttaşımız var; bunların 2 milyon 778 bini iş bulma umudu olmayanlar, 2 milyon 258 bini ise ‘işbaşı yapabilecek olup iş aramayanlar’ olarak tanımlanıyor. Bu iki grubun haricinde, ‘iş arayıp işbaşı yapamayacak olanlar’ın sayısı sadece 144 bin. Bu 144 bin kişi ailevi sebepler, hastalık ve benzer nedenlerle iş gücüne katılım sağlayamayanlar.
Geniş tanımlı işsizlikte süreç içindeki artış eğilimine gelince… TÜİK 2025 yılı ilk çeyrek verilerine göre geniş tanımlı işsizlik, yani atıl işgücü oranı yüzde 28.5’e yükseldi. Bu oran 2023 yılının birinci çeyreğinde yüzde 22.1, 2024 yılının birinci çeyreğinde yüzde 24.8’di.
Nitelikli istihdamın düşüklüğüne dikkat
DİSK-AR tarafından yapılan ‘kayıtlı ve tam zamanlı istidamda’ (KATİ) hesaplamasıyla çalışma çağındaki (15+ yaş) 66 milyon kişinin sadece 22.3 milyonunun KATİ kapsamında çalıştığı ortaya çıktı. Bu durum nispeten nitelikli istihdamın düşüklüğünü ortaya koyuyor.
TÜİK’e göre dar tanımlı işsizlik 2012’den bu yana en düşük oran olsa da geniş tanımlı işsizlik pandemi günlerindeki seviyelerde… Geniş tanımlı işsizlikle dar tanımlı işsizlik arasındaki makas açılmaya devam ediyor. Dar tanımlı işsizlik yüzde 7.9 olarak açıklandı. Geniş tanımlı işsizlik ise 2014 yılından bu yana (134 ay) en yüksek dördüncü ayında.
Genç işsizliği demek geleceksizlik demek!
Bitmedi… Bir de yapısal sorunlar var. Emek piyasasındaki en temel gösterge ‘atıl iş gücü oranı’, ancak bunun alt kırılımları başka yapısal sorunları da ortaya koyar cinsten… En önemlisi genç işsizliği, diğeri ise cinsiyetler arası iş gücüne katılım oranındaki uçurum.
TÜİK’in resmi istihdam oranı 2025 birinci çeyreğinde yüzde 48.9 olarak açıklandı. DİSK-AR tarafından TÜİK verilerinden hareketle hesaplanan KATİ oranı ise yüzde 33.8. Kadınlarda resmi istihdam oranı yüzde 31.9’ken, KATİ oranı yüzde 19.7, erkeklerde ise resmi istihdam oranı yüzde 66.3’ken, KATİ oranı yüzde 48.1… KATİ oranı resmi istihdam oranından genelde 15.1 puan, kadınlarda 12.2 ve erkeklerde ise 18.2 puan düşük olarak gerçekleşti. Cinsiyetler arasındaki farkın ne denli yüksek olduğu açık seçik ortada! DİSK-AR tarafından yapılan KATİ hesaplamasıyla çalışma çağındaki 33.5 milyon kadının sadece 6.6 milyonu, çalışma çağındaki 32.8 milyon erkeğin ise 15.8 milyonu kayıtlı ve tam zamanlı istihdamda yer alabiliyor.
Ebeveyn evinde gelecek umudu olmayan gençlik
Gençlerin durumu ise daha da umut kırıcı… AK Parti hükûmetleri döneminde gençlerde işsizlik vahim bir hâl aldı. AK Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılının üçüncü çeyreğinden bu yana gençlerde geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 26’dan yüzde 37.5’e yükseldi. Genç kadınlarda geniş tanımlı işsizlik ise daha yüksek oranda seyretmeye devam ediyor. 2025 yılının birinci çeyreğinde 15-24 yaş arası erkeklerde dar tanımlı işsizlik yüzde 11.2 ve geniş tanımlı işsizlik yüzde 32 olarak hesaplanırken, 15-24 yaş arası genç kadınlarda ise dar tanımlı işsizlik yüzde 22.1, geniş tanımlı işsizlik yüzde 46.9 olarak hesaplandı. Yani gençlerde de cinsiyetler arasında istihdama katılım oranındaki makas çok yüksek.
Genç nüfus içinde hızla yükselen bir grup var, NEET (not in education, employment or training-öğretimde, istihdamda ve eğitimde yer almayan), günlük dilde ‘ne okulda,ne işte’ dediğimiz 15-24 yaş arasındaki demografik grup… Eurostat verilerine göre Türkiye, AB ülkeleri içinde en yüksek NEET oranına (yüzde 26.4) sahip ülke. Türkiye’den sonra Avrupa ülkelerinde en yüksek NEET oranına sahip üç ülke Romanya (yüzde 14.5), İtalya (yüzde 15.2) ve Sırbistan (yüzde 14.9). Avrupa ülkeleri arasında NEET oranı en düşük olan dört ülke ise yüzde 4.9 ile Hollanda, yüzde 5 ile İzlanda, yüzde 6.3 ile İsveç ve yüzde 6.8 ile Norveç. AB üyesi ülkeler ortalamasında ise NEET oranı yüzde 11. Türkiye’nin NEET oranı AB üyesi ülke ortalamasının 2.4 katı!..
NEET, genç bir insanın en verimli çağında salt işsiz olmasını ifade etmenin ötesinde toplumsal hayattan kopuşunu da ifade ediyor. Geleceksizlik duygusu gitgide artıyor ve aynı zamanda çok ciddi ruhsal sorunlara da yol açıyor. Bir ülkenin geleceği gençlerdir değil mi? Yani sorun salt bir demografik grubun sorunu olmanın ötesinde, bir ülkenin geleceği sorunu… Ne diyorlardı; ‘bekâ meselesi’ değil mi? Alın size gerçek bir bekâ mesesi işte! 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda böyle bir yazıyı yazıyor olmak da bir o kadar üzücü!..