2026 yılı asgari ücreti yüzde 27’lik artışla 28 bin 75 TL olarak saptandı. 2026 asgari ücretinin geçim standartlarından çok çok uzak bir düzeyde ve resmi enflasyon ile açlık sınırının bile altında belirlenmesi büyük bir infial yarattı. “Asgari ücretliyi enflasyona ezdirmedik” demagojisi tekrarlansa da asgari ücretin 2024 ve 2025 yıllarında resmi enflasyonun çok altında kaldığı, geçim şartlarının yanına bile yaklaşamadığı çok açık. Geçim şartları açısından gayriinsani olan asgari ücret, işçi tarafının Komisyon çalışmalarını boykot etmesi nedeniyle bu yıl iyice gayrimeşru hale geldi.
Yeni asgari ücret 2026 yılında da ağır bir kemer sıkma programının uygulanacağının en önemli göstergesi. Asgari ücret AKP Hükümetinin izlediği kemer sıkma ve gelirleri bastırma politikasının 2026’da da devam edeceğini gösterdi.
Asgari ücretin toplumsal beklentilerin çok altında kalması, hükümet ve hükümet destekçileri tarafından savunulmasını imkansız hale getirdi. Bunun üzerine içi boş savunular veya demagojiler başladı. “Asgari ücret dün kaç dolardı bugün kaç dolar?”, “asgari döviz cinsinden ne kadar arttı?” gibi sorularla AKP’nin ilk yıllarındaki asgari ücretin döviz karşılığı ile bugünkü karşılığı birbiriyle karşılaştırılarak sahte refah hikayeleri anlatılmaya başlandı.
Döviz karşılaştırması nasıl yapılmalı?
Sosyal bilimlerde karşılaştırma çok önemlidir. Hem tarihsel hem de coğrafi karşılaştırmalar oldukça yararlıdır. Ancak bu karşılaştırmalar gelişigüzel yapılamaz. Sosyal verileri ve çalışma hayatı verilerini karşılaştırırken dikkatli olmak lazım. Kaş yaparken göz çıkarmak mümkün.
Asgari ücreti cari döviz cinsinden karşılaştırmanın çeşitli zorlukları var. Her şeyden önce farklı ülkelerdeki işçiler ücretlerini kendi para birimleriyle alırlar ve kendi ülkelerinde harcarlar. Örneğin Türkiye’de ücretler TL olarak ödenir, dolar veya avro olarak değil. Öte yandan ülkedeki işçilerin geçim düzeyine bakmak lazım. Alım gücü, enflasyon, gelir dağılımı, asgari ücretin düzeyi ve kapsamı çok önemli faktörlerdir. Örneğin asgari ücretin ortalama ücrete dönüştüğü Türkiye ile asgari ücretin sınırlı bir kesimi kapsadığı AB ülkelerini karşılaştırmak ciddi bir sorundur.
Dahası döviz cinsinden karşılaştırmada enflasyon ihmal edilirse bu ciddi bir sorun demektir. Örneğin dolar veya avronun enflasyonu dikkate alınmadan asgari ücretin döviz cinsinden artışından söz etmek oldukça eksik bir yaklaşım. Dahası ülkelerin kambiyo rejimleri arasındaki farklar dikkate alınmadan döviz karşılaştırması ciddi sorunlar yaratabilir.
Tablodaki ülkeler 2025 yılı asgari ücretlerine göre sıralanmıştır. Tablodaki miktarlar yaklaşıktır.
Ancak bu kısıtlara rağmen yine de asgari ücreti döviz cinsinden karşılaştırmak işgücü maliyetleri açısından anlamlı olabilir. Bu bize işverenlerin farklı ülkelerdeki işgücü maliyetlerini göstermesi açısından büyük önem taşır.
İşverenler sık sık farklı ülkelerdeki asgari ücretleri karşılaştırarak asgari ücretin diğer ülkelerden yüksek olması durumunda ucuz ülkelere gidecekleri tehdidini savururlar. Türkiye’de bu tehdit özellikle 1990 ve 2000’li yıllarda sık sık gündeme geldi. Hâlâ da gündemde.
Oysa asgari ücret en düşük ülkeye göre belirlenemez. Böyle olursa dibe doğru yarış olur ve ücretler en kötü ülkenin seviyesine doğru çekilir. Aynı şekilde asgari ücret en zayıf şirkete göre de belirlenemez. Roosevelt’in 1933’te söylediği gibi işçilere geçim ücreti ödeyemeyen bir şirketin var olmaya hakkı yoktur. Asgari ücret ülkeler arası farklılıklara, sektörel ve işletmeler arası farklılıklara göre belirlenemez. Bu asgari ücretin doğasına aykırıdır. Asgari ücret bir pazarlık ücreti, bir rekabet ücreti değil bir kamu düzeni sorunudur.
1990’larda ve 2000’lerin başlarında işverenler Türkiye’de asgari ücreti baskılamak ve düşük tutmak için Doğu Avrupa ülkeleri ile Çin’i örnek göstermeye bayılırdı. Gerek asgari ücret görüşmelerinde ve gerekse toplu iş sözleşmesi masalarında sık sık Doğu Avrupa ve Çin sopası gösterilirdi. Bugün o sopanın yerini Mısır aldı. Yarın muhtemelen Suriye alacak.
Aslında demagojik bir tehditten ibaret olan bu karşılaştırma bugün neden değişti? Doğu Avrupa ve Çin’in yerini neden Mısır almaya başladı?
Doğu Avrupa ve Çin gerçeği
İşverenler neden bugünlerde Doğu Avrupa ve Çin ile tehdit etmiyor? Bunun sırrı ne? Bunun yanıtı için karşılaştırmalı asgari ücretlere bakmak lazım. Gelin son 20 yılda AB, Türkiye, ABD ve Çin’de asgari ücretin gelişimine bakalım:
Tabloda 2005 yılında asgari ücret uygulanan ülkelerin 2025’teki asgari ücret düzeyi karşılaştırılmıştır. Listede AB dışı ülkeler ile yasal asgari ücret sistemi olmayan ülkeler (İsveç, Norveç, Finlandiya, Danimarka, Avusturya ve İtalya) yoktur. Bu ülkelerde asgari ücret ulusal ve sektörel toplu sözleşmelerle belirleniyor. Listede asgari ücret uygulamasına daha sonraki yıllarda geçen Almanya ve Kıbrıs da bulunmuyor. ABD asgari ücreti için federal asgari ücret, Çin Halk Cumhuriyeti için Şanghay bölgesindeki asgari ücret esas alınmıştır. Veriler Eurostat’ın yanı sıra diğer açık kaynaklardan derlenmiştir. Avro cinsinden asgari ücretler yaklaşıktır. Özellikle AB dışındaki ülkelerin ulusal para birimlerinin avroya çevrilmesinden kaynaklı kimi küçük farklılıklar olabilir.
Bu karşılaştırmada iki konuya bakacağız. İlk olarak, 20 yıl önce Türkiye’nin çeşitli ülkeler arasında asgari ücret sıralamasında yeri neydi, bugün ne? 20 yıl önce Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip kaç ülke vardı, bugün kaç ülke var? İkinci olarak, bu 20 yıl boyunca asgari ücret farklı ülkelerde avro cinsinden ne kadar arttı ve Türkiye ile fark ne?
Tabloda 2005 yılında AB, ABD ve Çin dahil Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip 10 ülke vardır. Bu ülkeler ağırlıkla Doğu Avrupa ülkeleri ve Çin’di. Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip ülkeler şunlardı: Çekya, Macaristan, Polonya, Estonya, Slovakya, Litvanya, Letonya, Romanya ve Bulgaristan. Ayrıca Çin’in asgari ücreti de Türkiye’den düşüktü. Bazı ülkelerle Türkiye arasındaki ciddi bir makas vardı.
Örneğin 2005 yılında yaklaşık olarak Türkiye 302 avro asgari ücrete sahipken, Macaristan 231, Polonya 210, Romanya 86; Bulgaristan 77 ve Çin 67 avro asgari ücrete sahipti. Ancak aradan geçen 20 yıl boyunca bu makas kapandı ve bu ülkelerin çoğu döviz cinsinden daha yüksek asgari ücrete ulaştı. 2025 yılında Türkiye’den düşük asgari ücretli ülkeler arasında AB üyesi olarak sadece Bulgaristan kaldı. Ancak Bulgaristan ile Türkiye arasındaki makas hızla kapandı. Bulgaristan’da 20 yılda 77 avrodan yaklaşık 550 avro asgari ücrete yükseldi.
2025 yılında Çin de hâlâ Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip olmasına rağmen Çin-Türkiye makası da hızla kapandı. Çin 20 yıl önce 60-70 avro bandında bir asgari ücrete sahipken bugün Çin’de asgari ücret 330 avro civarına yükseldi. 20 yıl önce Slovenya hariç bütün Doğu Avrupa ülkeleri Türkiye’den çok daha düşük asgari ücrete sahipken 20 yıl sonra Bulgaristan hariç tümü Türkiye’den çok daha yüksek asgari ücretlere sahip.
Bunun sırrı bu ülkelerde asgari ücretin son 20 yılda Türkiye’den çok daha hızlı artmasıdır. Son 20 yılda Türkiye’de asgari ücret cari avro cinsinden yüzde 85 artarken Polonya’da yüzde 424, Macaristan’da yüzde 215, Romanya’da yüzde 827, Bulgaristan’da yüzde 616 ve Çin’de yüzde 385 arttı. Türkiye yüzde 85 artış oranı ile asgari ücretin avro cinsinden en az arttığı ülkeler arasındadır. Bu nedenle 20 yıl önce görece yüksek asgari ücrete sahip olan Türkiye bugün AB ülkelerinin çok gerisinde kaldı.
Öte yandan bu tablonun gösterdiği bir başka çarpıcı gerçek şudur: AB üyesi ülkelerde asgari ücret kapsamı (yüzde 5 asgari ücret komşuluğunda) yüzde 3 ile yüzde 12 arasında değişiyor. Dolayısıyla AB ülkelerinde asgari ücret gerçek anlamda bir taban ücrettir. Geri kalan ücretler toplu iş sözleşmeleriyle belirleniyor. Türkiye’de ise asgari ücret kapsamı yaklaşık yüzde 50 civarında. Arada kapsam açısından devasa bir fark varken ve Türkiye’de asgari ücret ortalama ücrete dönüşürken asgari ücret düzeyi Avrupa’nın diplerindedir. Karşılaştırma yaparken bu gerçeği de dikkate almak lazım.
Demagoji değil gerçek!
Eğer asgari ücreti döviz cinsinden karşılaştıracaksanız buyrun size karşılaştırma! Türkiye asgari ücret liginde küme düşmüş durumda. İşte bu yüzden 20 yıl önce Doğu Avrupa ve Çin tehditleri savuran sermaye bugün bu ülkelerdeki asgari ücreti ağzına almaz oldu. Sermayenin yeni gözdesi Mısır oldu. Yarın Mısır’ın yanına ucuz başka Orta Doğu ülkeleri de eklenebilir.
Ülke içinde asgari ücret döviz cinsinden ele alınamaz. Çünkü işçiler dövizle kazanmıyor ve dövizle harcamıyor. Asgari ücret bir işveren maliyeti olarak uluslararası düzeyde döviz cinsinden karşılaştırılabilir. Bunu yapmayıp sadece ülke içi asgari ücret artışını karşılaştırmak demagojidir. Örneğin Türkiye’de uzunca bir süredir Merkez Bankasının dövizi baskılaması nedeniyle oluşan kur düzeyi yanıltıcı olabilir.
Asgari ücret artışının gerçekte refah artışı sağlayıp sağlamadığının iki ölçütü vardır. Biri asgari ücretin sağladığı geçim düzeyi ikincisi ise asgari ücretin pastadaki payıdır. Halep oradaysa arşın burada. Türkiye’de asgari ücretin Kişi başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içindeki payı hızla düşmüştür. Bu pay 1970’lerde yüzde 75-80 civarındaydı. Sonra hızla düştü! 1990’larda yüzde 60’lar düzeyine çıktı. 2004’te yüzde 60 civarındaydı. Günümüzde bu oran yüzde 44’e geriledi. Bırakın “2000’lerin başında şu kadar dolardı şimdi şu kadar dolar” masallarını! Ülkeler arasında karşılaştırma yapın, pastadaki paya bakın!
Türkiye’nin asgari ücret gerçeği şudur: Türkiye yaygın bir asgari ücret kapsamına sahip olmasına rağmen asgari ücret düzeyi dibe vurmuştur. Türkiye’de asgari ücret düzeyi geçim şartlarının çok çok altındadır ve asgari ücretin pastadaki payı giderek düşmektedir. Hakikat budur. Gerisi safsata ve demagojidir.