Fabrikalar neden, nasıl, niçin yanıyor, yakılıyor?

HASAN DENİZ yazdı: “Birçok işyeri gibi birçok fabrikanın da sigortasız olduğu, işçilerin de güvencesiz çalıştırıldığı düşünülürse fabrika yangınları ile birlikte onbinlerce işçinin işsiz kaldığı, evlerine ekmek götüremediği, yanan ve zararda olan işyerinden dolayı işverenden alacağını tahsil edemediği görülecektir.”

HASAN DENİZ

Siyasal krizle birlikte derinleşerek devam eden ve her yurttaşın yaşamını olumsuz etkileyen ekonomik kriz koşullarında, fabrika yangını haberleri medyada daha sık görünür olmaya başladı.

‘Piyasanın istikrarsızlaştığı, ekonomide dalgalanma ve durağanlığın başladığı, firmaların ellerinde kalan ürünü satamadığı, konkordato ve iflasların yaşandığı bir ortamda; fabrikalar neden yanıyor? İşyeri sahipleri sigortadan para almak için fabrikalarını kasten mi yakıyor?’ soruları sıkça sorulmaktadır.

Her alanda olduğu gibi medyada da tek sesliliğin hâkim kılınmaya çalışıldığı, iktidar gibi düşünmeyen muhalif basının sindirildiği ve tehdit edildiği bir ortamda fabrika yangın haberlerinin tamamına erişmek, konuya dair detaylı bilgi toplamak pek mümkün olmamaktadır. Meclis’te grubu bulunan siyasi partilerin, grup toplantılarında gündem yaptığı, milletvekillerinin soru önergeleri ile bilgi almak istediği fabrika yangınları ile ilgili net bir bilgiye ve sayıya ulaşmak oldukça zor.

Birçok medya organında 2018 yılının ilk altı ayında (Ocak-Haziran arası) İstanbul genelinde 70’ten fazla fabrikada yangın çıktığı haber olmuştu. İstanbul BB İtfaiye Daire Başkanlığı yayınladığı istatistiklerde 2018 yılının ilk altı ayında 78, ikinci altı aylık dönemde de 86 olmak üzere toplamda 164 fabrika yangınına müdahale ettiğini açıkladı. İnternet ortamında farklı yayın organlarının 2018 yılının ikinci altı ayında yaşanan fabrika yangın haberlerine ulaşmaya çalıştım, ancak sadece 23 fabrika yangın haberine erişebildim; İstanbul BB İtfaiye Daire Başkanlığı’nın paylaştığı resmi rakamın 1/4’ü.  Anlayacağınız son dönemde medyada epeyce gündem olan ve birçok kesimin dile getirdiği İstanbul’daki fabrika yangınlarının çoğundan aslında haberdar değiliz.

O fabrikalar neden, nasıl, niçin yandı (veya yakıldı)?

Bilmiyoruz.

TMMOB Kimya Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi tarafından 31 Ocak 2018 tarihinde yayınlanan Endüstriyel Yangınlar ve Patlamalar 2017 Yılı Raporu’na göre “2017 yılında Türkiye’de 182 endüstriyel yangın ve patlama meydana gelirken bu yangınlarda en az 20 kişi hayatını kaybetmiş, 298 kişi de yaralanmıştır.” 13.08.2018 tarihinde yayınlanan, 2018 yılı (Ocak-Haziran) dönemi, “Endüstriyel Yangın ve Patlamalar Artarak Yaşanmaya Devam Ediyor!” başlıklı raporunda ise “2018 yılının ilk 6 aylık döneminde endüstri tesislerinde 137 yangın ve patlamanın yaşandığı, en az 5 işçinin hayatını kaybettiği, en az 103 işçinin yaralandığı veya ortaya çıkan gazdan etkilenerek hastaneye kaldırıldığı” rapor edilmektedir. Rapordaki verilere göre 2018 yılında yaşanan Endüstriyel yangın ve patlamalarda geçmiş yıla nazaran ciddi bir artış olacaktır.

Hürriyet’ten Doğan Hızlan, “Fabrika yangınlarında ‘sahtecilik’ şüphesi” başlıklı yazısında; 2018 yılının ilk 6 ayında İstanbul’da 78, bir yılda Türkiye genelinde de 182 fabrikada yangın çıktığını yazmakta.

Businessht.bloomberght “Fabrikalar Yangın Yeri” başlıklı yazısında “AA'nın derlediği haberler dikkate alındığında Türkiye genelinde son 1 yılda 71 fabrika yangını haberi geldi. Sadece yılbaşından bu yana ajansa 30 fabrika yangını haberi düştü” demekte.

Cumhuriyet, İstanbul'da artık neredeyse bir hafta arayla fabrika yangını yaşandığını, 2018 yılının ilk 6 ayında 71 fabrikanın yandığını ve bu yangınların yüzde 30'unun gerçek dışı olduğunu yazmaktadır.

İstanbul BB İtfaiye Daire Başkanlığı’nın yayınladığı 2013-2018 arası istatiklerden fabrika yangın sayıları tabloda görüldüğü gibidir. İstanbul BB İtfaiye Daire Başkanlığı verilerine dayanarak 05 Temmuz tarihinde CNN Türk ve HaberTürk canlı yayınlarında İstanbul’da son 10 yılda 1501 fabrikada yangın çıktığı, fabrika yangın sayısında her yıl %10’luk bir artışın olduğu ifade edilmektedir.

Sigortacigazetesi’nden Timuçin Alpay “Fabrika Yangınları!!!” Başlıklı yazısında;

2013-2017 arası beş yıllık dönemde fabrika yangın nedenlerini;

%39.9 Sigara, %22.6 Elektrik Kontağı, %7.2 Kasıt ve %30.3 ü de Diğer olarak sıralıyor.

Kasıt unsurlarının nedenlerini de;

1- Ekonomik kriz nedeni ile satışların azalması,

2- Ekonomik durgunluk (resesyon ile enflasyonun aynı anda görüldüğü stagflasyon) zamanlarında, stokların birikmesi ve işletmelerin nakit sıkıntısı çekmesi,

3- İşletmelerin hatalı yönetimsel kararlar vermesi sonucu kriz yaşaması,

4- İşletmelerin kendi öz kaynakları yerine riskli ve yüksek düzeyde banka kredileri kullanması,

olarak sıralıyor.

Habertürk TV kanalının “Şüpheli Fabrika Yangınları” haberine konuşan İBB İtfaiye Dairesi Eski Başkanı ve Yangın Vakfı Onursal Başkanı Prof. Abdurrahman Kılıç, bu yıl yaşanan fabrika yangın sayısında abartılı bir artış olmadığını ancak yaşanan yangınların daha büyük olduğu için daha çok dikkat çektiğini, fabrikalarda yaşanan yangınların doğal afet olmadığını, yangınların çoğunlukla alınmayan önlemlerden, tedbirsizlikten, dikkatsizlikten, eğitimsizlikten kaynaklandığını, fabrika yangınlarının % 10 kadarının da işçilerin patrona kızması veya sigortadan para almak için bilinçli olarak çıkarıldığını ifade etmiştir.

Temmuz’da Cumhuriyet’e konuşan sigorta eksperi ve Amerika’daki Ulusal Yangından Korunma Kurumu (NFPA) üyesi Mustafa Nazlıer şunları söylüyor: “Son 6 ayda çıkan yangınların birçok sebebi var. Bunların en belirgini ise dönemsel, yani gerçek dışı yangın olmaları. Bunlar ekonomiye bağlı olarak ortaya çıkan yangınlardır. Ekonomiye bağlı olarak belli dönemlerde sirayet ediyor. Ekonomi dalgalanmaya başladığında, piyasa istikrarını kaybettiğinde, firmalar ellerindeki ürünü satamıyor ve iflaslar olabiliyor. Bu durumda da bu tür yangınlara başvuruluyor. Örneğin Çin’de tekstil ucuzladığı için buradaki tekstilci ürünü satamadığından sigortalatıp fabrikayı yakıyor. Meşhur pazar yangınları dediğimiz yangınların yüzde 80-90’ı bu sebepten çıkıyor. Bununla ilgili pazar oluşmuş durumda. Buna dâhil olan avukatlar, itfaiye çalışanları ve sigortacılar var. Kazançlarını buradan sağlıyorlar ve süreci yönetiyorlar. Gerçek dışı yangınların önüne geçmek çok zor. Yangın yönetmeliği çıkarılıyor ve bu yangın yönetmenliğinden belediyeler sorumlu ama bir denetim yok. Ruhsat verdikleri işletmelerde, gerektiği gibi bir denetim yapılmadığı için de yangınlar çıkıyor.”

Sözcü gazetesinden Nuray Tarhan 8 Temmuz 2018 tarihli yazısında çok daha vahim iddialarda bulunmaktadır. Tarhan;

“Bazı yangınlar tam bir profesyonel ekip işi. Her şeyin önceden en ince detayına kadar planlandığı anlaşılıyor. Fabrikadaki mallardan kameralara, faturalardan makinelere kadar her şeyi ekspertizlerin şüphesini çekmeyecek şekilde düzenliyorlar. Hatta bazılarının bizzat sigorta şirketi temsilcisiyle birlikte planlanıp ona da komisyon verildiği konuşuluyor.

-Fabrikada değerli makine varsa başka yere taşıyıp yerine eski makine koyuyorlar.

-Mal varsa hepsini satıp yerine çöpleri dolduruyorlar. Faturaları da ona göre ayarlıyorlar.

-Tesiste kamera varsa bir bahaneyle bozuyorlar.

-Hatta bazı fabrika sahipleri sigortacılarla birlikte plan yapıp aldığı tazminatın yüzde 10'unu ona aktarıyor” demekte.

CHP İzmir Milletvekili Kani Beko, Meclis bütçe görüşmelerinde, son dönemde artan fabrika yangınları ile ilgili olarak fason yangınlar çıkarıldığını, işverenlerin vergi, sigorta ve işçilerin kıdem tazminatlarını ödememek için yurt dışına kaçtıklarını iddia etti.

Ak Gıda fabrikasındaki yangın 350 eve sıçradı diyen Evrensel; Aydın Ak Gıda fabrikasında çıkan yangın sonrası 350 çalışana istifa baskısı yapıldığı, istifa etmeyenlerin tazminatlarının ödenmeyeceği, bir işçinin “Nasıl olsa işveren sigortadan parasını alacak, peki biz ne yapacağız?” diye sorduğunu belirtirken; Haber Sol, Kriz derinleştikçe konkordato ve yangınların arttığını, iktidara yakın olan patronların konkordato ilan ettiğini, iktidara mesafeli olanların da yangını tercih ettiğini yazmaktadır.

Sıkışınca düşman arayan, yaşanan sorunları dış güçlere bağlayan, kriz kelimesini yasaklama noktasına getiren siyasi iktidar, sabotaj söylemleri ile işçi sağlığı ve güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturan fabrika yangınları konusunda neden önlem almıyor?

Yanan her fabrika onlarca, yüzlerce bazen binlerce işçinin çalıştığı bir işyeridir. Fabrika yangınlarının önemli bir kısmı, işverenin maliyetten kaçmak için işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili kanun ve yönetmelikleri yük olarak görmesinden, kanun ve yönetmeliklerin gereklerini yerine getirmemesinden ve yetkililerin denetim mekanizmasını yeterince işletmemesinden kaynaklanmaktadır. Çıkan kanun ve yönetmelikleri gecikmeksizin yürürlüğe koymak ile mükellef olan hükümet(ler) ne yazık ki bazı alt yapı yetersizliklerini gerekçe göstererek bu maddeleri sürekli ertelemektedir; ancak fabrika yangınları erteleme dinlemiyor. Birçok işyeri gibi birçok fabrikanın da sigortasız olduğu, işçilerin de güvencesiz çalıştırıldığı düşünülürse fabrika yangınları ile birlikte onbinlerce işçinin işsiz kaldığı, evlerine ekmek götüremediği,  yanan ve zararda olan işyerinden dolayı işverenden alacağını tahsil edemediği görülecektir.

Kaynakça:

http://www.kmo.org.tr

http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/fabrika-yanginlarinda-sahtecilik-suphesi-40890354

https://businessht.bloomberght.com/ekonomi/haber/2044729-fabrikalar-yangin-yeri

http://itfaiye.ibb.gov.tr/img/14777122018__4404260516.pdf

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/1018758/Son_6_ayda_71_fabrika_yandi…_Bu_yanginlarin_yuzde_30_u_gercek_disi.html

https://www.haberturk.com/tv/burasi-turkiye/video/son-6-ayda-71-fabrika-yandi-peki-bu-yanginlarin-sebebi-ne/508828

https://www.cnnturk.com/video/turkiye/fabrikalar-neden-yaniyor

http://www.sigortacigazetesi.com.tr/fabrika-yanginlari/

https://www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/supheli-yanginlar-alarma-gecirdi-2508705/

https://www.cnnturk.com/turkiye/son-dakika-istanbulda-fabrika-yangini-cok-sayida-ekip-sevk-edildi

https://www.artigercek.com/haberler/maltepe-de-plastik-fabrikasinda-yangin

www.haberturk.com/canliyayin/573286-supheli-fabrika-yanginlari-abdurrahman-kilic-kasitli-yanginlar-oluyor

http://haber.sol.org.tr/turkiye/gorus-i-fabrikalar-niye-yaniyor-iki-yilda-300den-fazla-249890

https://www.evrensel.net/haber/362352/ak-gida-fabrikasindaki-yangin-350-eve-sicradi

https://www.birgun.net/haber-detay/fabrika-yanginlari-neden-onlenemiyor-224771.html

https://www.yenicaggazetesi.com.tr/kani-beko-isveren-fabrikalari-yakip-yurt-disina-kaciyor-217333h.htm

Temmuz ayından bu yana yaşanan fabrika yangınları tablosu ile ilgili olarak

https://www.haberturk.com/haberleri/fabrika-yangini

http://www.hurriyet.com.tr/haberleri/fabrika-yangini

https://www.aa.com.tr

http://www.cumhuriyet.com.tr

https://www.birgun.net

https://www.dha.com.tr/

https://www.yenicaggazetesi.com.tr/YANGIN-haberleri.htm Haber kaynaklarından yararlanılmıştır.

Temmuz ayından bu yana yaşanan fabrika yangınları: