Ağustos ayı sonlarında, Endonezya genelinde yılın büyük bir bölümünde giderek alevlenen protestolar yeni bir doruk noktasına ulaştı. Binlerce kişi, hem Cakarta’da hem de ada takımadalarındaki diğer şehirlerde sokaklara dökülerek sosyal adalet ve kurumsal reform çağrısında bulundu.
Endonezya’daki halk ayaklanması, milyonlarca vatandaşın temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlandığı bir dönemde, hükümetin parlamenterlere ülkenin asgari ücretinin on katı tutarında konut yardımı verme kararına tepki olarak 25 Ağustos’ta bir seferberlikle başladı. Endonezya’nın iki seçilmiş yasama meclisinden biri olan Temsilciler Meclisi (DPR) üyelerinin Halk Danışma Meclisi’nin (MPR) yıllık oturumunda dans etmesi ve Ulusal Demokratik Parti’den (Nasdem) Ahmed Sahroni adlı bir üyenin protestoculara “dünyanın en büyük aptalları” diyerek hakaret etmesi öfkeyi artırdı. MPR’nin iki meclisinden biri olan Halk Temsilciler Konseyi’nin diğer üyeleri de benzer şekilde aşağılayıcı ifadeler kullandı. Sıradan Endonezyalıların karşı karşıya olduğu zorlu ekonomik gerçeklik ile ülkenin siyasi sınıfının kibri arasındaki bariz tezat, kısa sürede taşacak şekilde devlet kurumlarına karşı halkın öfkesini ateşledi.
İsyan 28 Ağustos’a kadar devam etti. İşçi Partisi (Partai Buruh) tarafından düzenlenen ve daha yüksek ücretler, taşeronluğun kaldırılması ve seçim reformu talep eden bir seferberlikle başlayan isyan, devletin kendi vatandaşlarının çıkarlarını koruması çağrısında bulundu. Ancak kısa süre sonra, 21 yaşındaki motosiklet taksi şoförü Affan Kurniawan’ın bir çatışma sırasında polis tarafından ezilerek trajik bir şekilde ölmesiyle protesto dalgası tırmandı. Affan’ın ölümü, devletin sıradan insanlara yönelik şiddetinin sembolü haline geldi ve öfkeyi daha da alevlendirerek binlerce kişiyi sokağa döktü.
Mevcut hükümete karşı direniş artık sadece işçilerle sınırlı değil; aynı zamanda profesyonelleri, öğrencileri ve hatta teslimat şoförlerini de kapsıyor. İsyan sadece Temsilciler Meclisi’ne değil, aynı zamanda vatandaşlara karşı baskıcı şiddetin failleri olan polise de yöneliyor. Ancak şimdiye kadar, iktidarı tehdit edebilecek bir şekilde birleşmeyi başaramadı.
Ayaklanmanın Ekonomik Kökleri
Endonezyalıların bu kadar öfkeli olmasının temel nedeni, ülkenin siyasi sistemindeki zengin oligarkların hakimiyetidir. Endonezya Yolsuzluk İzleme Örgütü (ICW) verileri, 2024-2029 yasama döneminde Temsilciler Meclisi’nin 580 üyesinden 354’ünün (yaklaşık %61’i) girişimci geçmişine sahip olduğunu veya iş sektörüyle bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu olgu, 1999-2004 döneminde %33,6 iken günümüzde %60-61’e yükselmiştir.
Oligarşinin siyaset üzerindeki gücü, devletin nadiren kamu yararına, daha ziyade zenginlerin çıkarları doğrultusunda hareket etmesini sağlar. İşsizlerin mutlak sayısı, Cumhurbaşkanı Prabowo Subianto döneminde artarak Şubat 2025 itibarıyla 7,28 milyon kişiye ulaşmıştır; bu, bir önceki yıla göre yaklaşık 80.000 kişilik bir artışa denk gelmektedir. Bu durum, hükümetin Endonezya ekonomisini yapısal olarak dönüştürüp sanayileştirememesi sonucu yaygın işten çıkarmalar ve iş olanaklarının yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Aynı zamanda, kayıt dışı sektördeki Endonezyalı işçi sayısı 86,58 milyona ulaşmış ve toplam çalışan nüfusun %59,4’ünü oluşturmaktadır.
Mevcut yönetim döneminde kamu refahındaki düşüş, yalnızca ekonomik durgunluğun bir sonucu değil, aynı zamanda hükümetin harcama politikalarının da bir sonucudur. Ekim 2024’te göreve gelen Prabowo yönetimi, önceki hükümetin aşırı harcamalarını, özellikle de devlet kaynaklarını tüketen ve borcu büyük ölçüde artıran başkentin Ibu Kota Nusantara’ya (IKN) taşınmasını ele almak için kemer sıkma önlemleri uyguladı. Eğitim ve sağlık gibi kritik sosyal bütçeler azaltılırken, savunma ve polis harcamaları artırıldı.
Bu bütçeleme modelinden, Prabowo yönetiminin mevcut yapısal sorunları ele alma girişimlerinin kendi vatandaşları için sosyal koruma sağlamaktan ziyade devletin şiddet aygıtını güçlendirmeyi amaçladığı açıkça anlaşılıyor. Bu, hükümetin önceliklerini gösteriyor: Refah yoluyla meşruiyet aramak yerine, hükümet giderek artan bir şekilde baskıya dayanıyor; bu da genellikle otoriter yönetimin güçlenmesiyle bağlantılı bir gidişat.
Seferberlik Döngüleri
Ağustos ayındaki ayaklanma, ülkede yıllardır büyüyen oligarşiye karşı daha geniş çaplı direnişten ayrı düşünülemez. 2019’dan itibaren halk hareketleri, eski cumhurbaşkanı Joko Widodo (Jokowi olarak da bilinir) tarafından başlatılan reformlara karşı direniş göstermeye başladı. Bunlara 2019’daki öğrenci hareketi ve Endonezya halkının, yatırımı kolaylaştırmak adına birçok işçi hakkını ortadan kaldıran “İş Yaratma Omnibus Yasası”nın onaylanmasını reddettiği 2020’deki kitlesel seferberlik de dahildir. Nitekim yasanın yürürlüğe girmesi, 2021’de yukarıda adı geçen İşçi Partisi’nin kurulmasının arkasındaki itici güç olmuştur.
Ağustos ayından önce, Prabowo’nun iktidara gelmesinden bu yana en az on büyük seferberlik olmuştu ve bunlardan ikisi kayda değer. İlki, gençlerin Şubat ayında “Indonesia Gelap” (Karanlık Endonezya) temalı bir protesto düzenlemesiyle gerçekleşti. Hükümetin vatandaşları kemer sıkma politikalarının maddi sonuçlarından koruyamaması nedeniyle birçok genç protestocu gelecek hakkında giderek daha fazla karamsarlığa kapıldı. Bunlardan biri, yıllık 420 trilyon Endonezya rupisi (yaklaşık 22 milyar avro) veya toplam devlet bütçesinin yüzde 11’i tutarındaki fonlarla desteklenmesine rağmen, düşük gıda kalitesi ve birçok okulda toplu zehirlenmeler gibi sorunlarla boğuşan Ücretsiz Besleyici Yemekler programıydı. Mart ayında, kitlelerin askeriyenin sivil alandaki rolünü genişleten ve birçok kişiye Suharto diktatörlüğünü hatırlattığını düşündüğü bir yasa tasarısının kabul edilmesini reddettiği bir başka seferberlik daha yaşandı. Ancak bu protestoların hiçbiri hükümete politikasını değiştirmesi için baskı yapmayı başaramadı.
Endonezya’nın uçsuz bucaksız bölgelerinde de seferberlikler yaşandı. 13 Ağustos’ta Orta Cava’daki Pati halkı, geçim kaynaklarını kısıtlayacağına inandıkları arazi vergisi oranlarını yüzde 250’ye kadar artırma planlarına karşı kitlesel bir protesto düzenledi. Benzer kitlesel protestolar, yerel yönetimin vergileri yüzde 300’e kadar artırmayı planladığı Güney Sulawesi’deki Bone’da da yaşandı. Başka bir deyişle, dünyanın Ağustos ayı sonlarında gördüğü en önemli protesto olsa da, tamamen devletin çoğunluğun refahına kayıtsız kalması nedeniyle 2019’dan beri biriken protesto dalgasının yalnızca bir kesitiydi.
Toplu Güç Oluşturma
Son kitlesel ayaklanmayı özellikle dikkat çekici kılan şey, egemen sınıfın sistematik baskı girişimleridir. Kayıp Şahıslar ve Şiddet Mağdurları Komisyonu (KontraS), bir insan hakları grubu olarak, Haziran 2024 ile Temmuz 2025 arasında siyasi muhaliflere yönelik 602 polis şiddeti vakası bildirdi. Bunlar arasında yargısız infazlar, işkence ve hukuka aykırı tutuklamalar yer alıyor. Protesto hareketlerine yönelik devlet şiddeti uzun zamandır Endonezya siyasetinin bir parçası, ancak bu dönemde kaydedilen şiddetin düzeyi ve boyutu önceki yıllara göre çok daha yüksek ve bu da mevcut yönetimin giderek daha baskıcı hale geldiğini gösteriyor.
Ağustos ayında protestolar tırmanırken, Endonezya’nın oligarşik egemen sınıfı tepkisini genişletti ve hareketi itibarsızlaştırarak ve protestocuları şiddet yanlısı holiganlar olarak göstererek susturmaya çalıştı. Protestoları baskı ve istihbarat operasyonlarıyla susturma çabaları, kitlesel seferberliği yavaşlatmada başarılı oldu. Öfkeli vatandaşlar, egemen sınıfın meşru şikayetlerini manipüle edeceğinden korktukları için artık sokaklara çıkmak istemiyorlardı. Eylül ayı başlarında yeniden başlatılan seferberlik girişimleri, büyük ölçüde isyan korkusundan dolayı katılımcı sayılarında düşüşe neden oldu. Sosyal medya fenomenlerinin de desteğiyle orta sınıf aktivistler, Temsilciler Meclisi’ne sembolik olarak çeşitli taleplerde bulundular, ancak bu eylem şimdiye kadar somut bir sonuç vermedi.
Bu dinamik, çağdaş Endonezya siyasetindeki temel bir paradoksu gözler önüne seriyor. Bir yandan, kemer sıkma politikalarının ve oligarşik konsolidasyonun yol açtığı derin toplumsal huzursuzluğu gözler önüne seriyor. Diğer yandan, örgütlü bir hareketin yokluğu, halkın öfkesinin oligarşik iktidarın temellerini tehdit edebilecek net bir yönelimden yoksun olduğu anlamına geliyor. Aksine, güvenlik aygıtının toplum üzerindeki hakimiyetini güçlendirerek bu temelleri daha da güçlendiriyor.
Parçalanma, günümüz Endonezya’sındaki kitle hareketlerinin en büyük zaafı olmaya devam ediyor: İşçiler kendi sektörel ekonomik talepleri için mücadele ediyor, çiftçiler topraklarını izole bir şekilde savunuyor, yoksul kent toplulukları yerel düzeyde tahliyelere direniyor ve öğrenciler kampüslerde gösteri yapıyor, ancak bu mücadeleler nadiren birleşik bir cephede birleşiyor. Sonuç, canlı ama dağınık, ısrarcı ama kırılgan, kahramanca ama kazanımları pekiştiremeyen bir direniş döngüsü.
Parçalanmayı ortadan kaldırmak için Endonezya’daki halk hareketleri, ne kadar iyi örgütlenmiş olursa olsun, hiçbir kesimin oligarklar ve siyasi elitler arasındaki güçlü ittifaka tek başına dayanamayacağını kabul etmelidir. Yeni kurulan İşçi Partisi siyasi bir araç sunabilir, ancak haklarından mahrum gençlerin, köylülerin ve kayıt dışı çalışanların süregelen mücadelelerine dayanmazsa, gerçek bir değişim yaratma yeteneğinden yoksun, oy peşinde koşan sıradan bir küçük partiye dönüşebilir.
Henüz bir sendikaya veya siyasi partiye üye olmayan örgütsüz bireyler ve kendiliğinden veya yerel yollarla direnenler, muazzam bir enerji ve yaratıcılığa sahiptir. Bu enerjiyi düzenli sistemlerin istikrarıyla ilişkilendirmek sadece arzu edilir değil, aynı zamanda zorunludur.
Ders açıktır: Bir araya gelmek hareketleri güçlendirirken, parçalanmak onları zayıflatır. Bu zorluğun üstesinden gelmek için Endonezya halkı, farklılıklarını ortadan kaldırarak değil, onları daha geniş bir adalet, eşitlik ve demokrasi mücadelesine dahil ederek birleşmelidir. Ağustos isyanı, Endonezyalıların anlamlı değişim arzusunun bugüne kadarki en büyük göstergesiydi. Bu değişim bu sefer engellenmiş olabilir, ancak daha etkili direniş biçimleri arayışı başlamalıdır; ani çıkışlara değil, kalıcı kolektif güç inşa etme yolunda yavaş ve sabırlı bir çalışmaya dayanan bir çerçeveye doğru.
Yazı, Rosa Luxemburg Enstitüsü’nün web sitesinde yayınlanmıştır.
Fotoğraf: IMAGO / ZUMA Basın Teli