Avrupa Birliği tarafından her yıl yayınlanan Türkiye Raporu ile İletişim ve Strateji Belgeleri’ni yayınladı. Raporda, “Başkanlık Sistemi, parlamentonun yasama ve denetim fonksiyonlarını zayıflattı.” denilirken. HDP’nin 4000 bin üyesinin cezaevinde olduğuna dikkat çekildi.
Avrupa Birliği her yıl yayınladığı Türkiye Raporu ile İletişim ve Strateji Belgeleri’ni yayınladı. Rapordaki en kritik eleştiri “Başkanlık Sistemi’nde güçlerin Cumhurbaşkanı’nın elinde toplanması” ile ilgili oldu. Raporda, “Başkanlık Sistemi, parlamentonun yasama ve denetim fonksiyonlarını zayıflattı.
Cumhurbaşkanı çok fazla yasama gücüne sahip oldu. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve kararları ile parlamentonun yasama rolünü daha da kısıtladı” değerlendirmesi yapıldı.
Avrupa Birliği her yıl yayınladığı Türkiye Raporu ile İletişim ve Strateji Belgelerini yayınladı. Raporda, başlıca öne çıkan unsurlar şöyle:
Güç Cumhurbaşkanı’nda, parlamentonun gücü seçimlerle sınırlı
Türkiye’nin demokratik kurumlarının işleyişinde ciddi eksiklikler bulunmaktadır. Raporlama döneminde demokratik gerileme devam etmiştir. Başkanlık sisteminin yapısal eksiklikleri devam etmiştir. Avrupa Konseyi ve organlarının temel tavsiyelerinin halen ele alınmayı beklemektedir.
Parlamentonun, hükümete hesap sormak için gerekli araçlardan yoksunluğu sürmüştür. Anayasal yapı yürütme, yasama ve yargı arasında sağlam ve etkin bir güçler ayrılığı sağlanmadan, yetkileri Cumhurbaşkanlığı düzeyinde merkezileştirmeye devam etmiştir. Etkin bir kontrol ve denge mekanizmasının yokluğunda, yürütme organının demokratik hesap verebilirliği seçimlerle sınırlı kalmaktadır.
HDP’yi kapatmak çoğulculuğa aykırı
Anayasa Mahkemesi’nin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın Türkiye’deki ikinci büyük muhalefet partisini kapatmaya yönelik iddianamesini kabul etmesi de dâhil olmak üzere, muhalefet partilerinin hedef alınması devam etmiştir ve bu da siyasi çoğulculuğun zayıflamasına katkıda bulunmuştur. Raporlama döneminde Cumhurbaşkanı, iki kez Merkez Bankası başkanını görevden almıştır.
OHAL yetkileri devam ediyor
Olağanüstü Hal (OHAL) Temmuz 2018’de sona ermesine rağmen, hükümet mercilerine olağanüstü yetkiler tanıyan ve olağanüstü halin bazı kısıtlayıcı unsurlarını muhafaza eden bazı yasal hükümler, yasaların bir parçası olmayı sürdürmüş; bu durumun, demokrasi ve temel haklar üzerindeki ciddi etkisi devam etmiştir. Temmuz 2021’de Türkiye parlamentosu, olağanüstü halin bu kısıtlayıcı unsurlarının süresini bir yıl daha uzatan bir yasa tasarısını onaylamıştır. Olağanüstü Hal Soruşturma Komisyonu, olağanüstü hal döneminde KHK ile ihraç edilen kamu görevlilerine ilişkin dosya yükünü henüz nihayetlendirememiştir.
Muhalif belediyelere baskı
Hükümetin, muhalefet partilerinin belediye başkanlarına yaptığı baskı, yerel demokrasiyi daha da zayıflatmıştır. Muhalefet partilerinden belediye başkanları idari ve adli soruşturmalarla karşı karşıya kalmıştır. Güneydoğuda, zorla görevden alınan belediye başkanlarının yerine hükümet tarafından kayyum atanmasına devam edilmiş; vatandaşlara seçtikleri tarafından temsil edilme hakkı tanınmamıştır. Birçok durumda, göreve gelen kayyumlar belediye meclislerini askıya almıştır. Yüzlerce yerel politikacı ve seçilmiş yetkili, terörle bağlantılı suçlamalarla tutuklanmıştır. Terörle mücadele hükümetin meşru hakkıdır; bunu yaparken hukukun üstünlüğüne, insan haklarına ve temel özgürlüklere uygun davranılması esastır. Terörle mücadele tedbirleri orantılı olmalıdır.
HDP’nin 4000 üyesi cezaevinde
Halkın Demokratik Partisi’nin (HDP) aralarında bazı parlamenterlerin de bulunduğu yaklaşık 4.000 üyesi ve yetkilisi, cezaevindedir. Haziran ayında Anayasa Mahkemesi HDP’nin kapatılmasını talep eden, HDP eş genel başkanları ile tüm geçmiş ve mevcut milletvekilleri ve yöneticilerinin de aralarında bulunduğu 451 HDP yöneticisine siyasi yasaklama talep eden ve partinin banka hesaplarının dondurulmasını isteyen bir iddianameyi kabul etmiştir. Savcılığın, HDP milletvekillerinin neredeyse tamamının dokunulmazlığının kaldırılması için Meclis’te bekleyen talepleri bulunmaktadır.
Yargı bağımsızlığında geriye gidiş devam ediyor
Yargıda, 2016 yılından başlayarak görülen ciddi gerileme devam etmiştir. Özellikle yargının sistematik olarak bağımsızlıktan yoksun olması ve hâkimler ve savcılar üzerindeki aşırı baskı konusundaki endişeler devam etmektedir. Yeni insan hakları eylem planında, yargı bağımsızlığıyla ilgili önemli eksikliklerin hiçbiri ele alınmamaktadır. Özellikle, Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu ve Avrupa Konseyi’nin uzun süredir devam eden tavsiyeleri olarak kuvvetler ayrılığı ilkesine saygıyı iyileştirmek veya Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nun yapısı ile üyelerinin seçim sürecini iyileştirmek için hiçbir tedbir öngörülmemiştir. Darbe girişimi sonrası ihraç edilen hâkim ve savcıların hiçbiri, beraat etmelerine rağmen görevlerine iade edilmemiştir. Hâkim ve savcıların işe alınması ve terfi ettirilmesinde objektif, liyakate dayalı, tek tip ve önceden belirlenmiş kriterlerin olmayışı, bir endişe kaynağı olmaya devam etmektedir. Sulh ceza hâkimliği kurumunun yetkileri ve uygulamalarıyla ilgili endişeler devam etti.
İfade özgürlüğü konusundaki ciddi gerileme devam etmiştir. Mevzuat ve uygulanması, özellikle ulusal güvenlik ve terörle mücadele hükümleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne ve diğer uluslararası standartlara aykırı olmaya ve AİHM içtihadından uzaklaşmaya devam etmiştir. Muhalif seslerinin yayılması ve ifade özgürlüğü, artan baskı ve kısıtlayıcı tedbirlerden olumsuz yönde etkilenmiştir. Gazeteciler, insan hakları savunucuları, avukatlar, yazarlar, muhalif politikacılar, öğrenciler ve sosyal medya kullanıcılarına yönelik ceza davaları ve mahkûmiyet kararları devam etmiştir.
LGBTIQ’lara yönelik nefret söylemi
Barışçıl gösterilerde mükerrer yasaklar, orantısız müdahaleler ve aşırı güç kullanımı, göstericilere terörle bağlantılı faaliyetler suçlamasıyla yöneltilen soruşturmalar, idari para cezaları ve kovuşturmalar ışığında, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü alanında daha fazla ciddi gerileme yaşanmıştır. Mevzuat ve mevzuatın uygulanması Türk Anayasası, Avrupa standartları veya uluslararası sözleşmelerle uyumlu değildir. Toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, ayrımcılık, azınlıklara ve özellikle de lezbiyen, gey, biseksüel, trans, interseks ve queer (LGBTIQ) kişilere yönelik nefret söylemi, hâlâ ciddi bir endişe kaynağıdır.
Tek ilerleme göç ve iltica politikasında
Türkiye göç ve iltica politikası alanında bazı ilerlemeler kaydetmiştir. Türkiye’nin göçmen ve mültecileri, Avrupa’ya Yunanistan üzerinden kara yoluyla ulaşmaları konusunda aktif şekilde teşvik ettiği Mart 2020’de yaşanan olayların ardından durum sakinleşmiştir. Doğu kara sınırlarında gözetim ve koruma kapasitesinin artırılması yönünde bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Vize serbestisine ilişkin kalan kriterlerden hiçbiri yerine getirilmemiştir. Türkiye’nin halen mevzuatını, vize politikasına ilişkin AB müktesebatıyla uyumlu hale getirmesi gerekmektedir.
Merkez Bankası Başkanı’nın görevden alınması ekonomideki istikrarsızlığın sebebi
Para politikası 2020 sonbaharında sıkılaştırılmış ancak merkez bankası başkanının, göreve gelmesinden yalnızca dört ay sonra Mart 2021’de aniden görevden alınması mali piyasa istikrarsızlığına sebep olmuş ve yetkililerin enflasyonun düşürülmesi yönündeki kararlılığını sorgulanır hale getirmiştir.”
AB’nin türkiye’den 6 beklentisi
Raporda Türkiye’nin AB adaylığı vurgulandı, süreç ortak çıkarlar temelinde şöyle sınırlandırıldı:
“Türkiye, aday bir ülke ve AB için ortak çıkarların olduğu göç, terörle mücadele, ekonomi, ticaret, enerji, ulaştırma konusunda anahtar bir ortaktır.”
Raporda şu değerlendirme yapıldı:
Üyelik yükümlülüklerini üstlenebilme yeteneğine ilişkin olarak, Türkiye’nin AB müktesebatına uyumu çok sınırlı olmuş ve daha ziyade plansız bir zeminde sürdürülmüştür. Genel olarak, AB müktesebatı ile mevzuat uyumu için birçok alanda daha fazla önemli çabaya ihtiyaç vardır. Tüm alanlarda, uygulama ve yürütmenin önemli ölçüde iyileştirilmesi gerekmektedir. Düzenleyici makamların bağımsızlığının sağlanması ve idari kapasitenin geliştirilmesi, Türkiye’nin daha fazla ilerleme kaydetmesi bakımından kilit öneme sahiptir.”