Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ), 2020 Basın Özgürlüğü raporunu yayınladı. Rapora göre mesleki faaliyetlerinden dolayı dünya çapında hapsedilen gazeteci sayısı en az 274. Rapor cezaevindeki gazeteci sayısının en yüksek olduğu ikinci ülkenin Türkiye ilkininse Çin olduğunu gösteriyor.
SiyasiHaber / OrhanKoç
Gazetecileri Koruma Komitesi'nin (CPJ) raporuna göre,otoriter ülkelerin COVID-19 haberleri veya siyasi karışıklıklara dair haber yapan çok sayıda gazeteciyi tutuklamaları nedeniyle dünya çapında mesleki faaliyetleri yüzünden hapsedilen gazetecilerin sayısı 2020 yılında yeni bir rekor kırdı. Salgın esnasında devletler davaları ertelediler, ziyaretçileri engellediler ve hapishanelerde artan sağlık risklerini göz ardı ettiler. Rapora göre, en az iki gazeteci gözetim altındayken hastalık bulaşması sonucu hayatını kaybetti.
Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ), dünya çapında yapılan yıllık araştırmasının sonucunda, 1 Aralık 2020 itibariyle en az 274 gazetecinin mesleki faaliyetleri yüzünden hapiste olduğunu tespit etti. Böylece, önceki rekor olan 2016 yılının 272 sayısı aşılmış oldu. Salgına dair yaptıkları haberler nedeniyle çok sayıda gazeteciyi tutuklayan Çin, iki yıldır dünyanın en çok gazeteci hapseden ülkesi ünvanını koruyor. Gazetecileri serbest bıraksa dahi yargılamaya devam eden ve yenilerini tutuklayan Türkiye ise Çin'in ardından ikinci sırada. Türkiye'yi herhangi bir suçtan dolayı hüküm giymemiş gazetecileri hapiste tutmak için büyük çaba harcayan Mısır ile Suudi Arabistan takip etti. Hapisteki gazetecilerin sayısının önemli ölçüde arttığı ülkeler arasında, uzun dönem başkanlık yapan liderlerinin şüpheli biçimde yeniden seçilmesine karşı ayaklanan Belarus ve siyasi karışıklıkların silahlı çatışmaya dönüştüğü Etiyopya bulunuyor.
“Türkiye’de 37 gazeteci hapsedildi”
Raporda Türkiye’deki durumla ilgili, “Hapsedilen her gazetecinin devlet karşıtı suçlamalarla karşı karşıya kaldığı ülkede, 2016’nın Temmuz ayındaki başarısız darbe girişimi sonrası yaşanan (cezaevine gönderilenlerin sayısındaki) artıştan bu yana hapisteki gazetecilerin sayısı azaldı. Basın kuruluşlarının kapatılması, hükümet yanlısı iş insanlarının eline geçmesi ve adli husumet, ana akım medyayı etkili bir şekilde ortadan kaldırırken, Türkiye daha fazla gazetecinin cezaevi dışında yargılanmayı beklemesine izin verdi. Bu yıl Türkiye’de 37 gazeteci hapsedildi. Bu sayı, 2016'daki sayının yarısından da az ancak yetkililer gazetecileri ve avukatlarını tutuklamaya devam ediyor” denildi.
Raporda ayrıca, “Türkiye’de Corona salgını nedeniyle 2020'de adli kovuşturmalar üç ay süreyle askıya alındı, bu durum gözaltındakiler için hapis süresini ve şartlı tahliye edilerek yargılanmayı bekleyenlerin endişesini arttırdı. CPJ'nin raporu sürecinde Türk yetkililer eleştirel haberleri nedeniyle Kürt yanlısı Mezopotamya Haber Ajansı'nda çalışan en az üç gazeteciyi tutukladı. Bu gazeteciler arasında yer alan ve bir haberinde askeri personelin iki köylüyü gözaltına alıp, işkence edip, helikopterden attığını ve köylülerden birinin daha sonra hayatını kaybettiğini iddia eden Cemil Uğur da vardı.
"ABD'de bu yıl 110 gazeteci tutuklandı"
CPJ'nin raporunu kapsayan dönemde ABD'de hiçbir gazeteci hapse atılmadı; ancak ABD Basın Özgürlüğü Takibi projesine göre 2020'de benzeri görülmemiş bir şekilde 110 gazeteci tutuklandı veya suçlandı; en az 12 kişi hala yargılanıyor. Bu gazetecilerin birçoğu polis şiddetine karşı gösterileri takip ediyordu.
CPJ'nin açıklamsı şu şekilde: "ABD Basın Özgürlüğü İzcisi’nin verilerine göre, CPJ’nin hapishane sayımı esnasında ABD sınırları içinde hapiste hiç gazeteci olmamasına karşın 2020 yılında eşi benzeri görülmemiş şekilde 110 gazeteci tutuklandı veya cezai kovuşturmaya maruz kaldı ve ayrıca 300 civarı gazeteci saldırıya uğradı ki, çoğu olayda fail güvenlik güçleriydi. Bunlar arasından en az 12 gazeteci halen çeşitli suçlamalarla karşı karşıya ve bazı suçlamaların hapis cezasıyla sonuçlanması mümkün. CPJ’nin konuştuğu gözlemcilere göre kutuplaşmış siyasi ortam, militarize edilmiş polis güçleri ve bir protesto hareketleri dalgasının mevcut medya karşıtı söylemlerle birleşmesi sonucunda eskiden gazetecilere polisten koruma sağlayan normlar kayboldular. "
"Çin'de 47 gazeteci hapsedildi"
CPJ’nin sayımına göre Çin, salgınla ilgili haber yapan birçok kişiyi tutuklayarak, geçen yıl olduğu gibi bu yıl da en fazla gazeteciyi hapse atan ülke oldu. CPJ, raporda Çin ile ilgili şu açıklamalara yer verdi:
"Çin’de hapiste bulunan 47 gazeteciden birçoğu ya uzun süreli hapis cezalarına mahkumlar ya da Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde herhangi bir suçlama olmaksızın alıkonuluyorlar. Ancak bu yılın başlarında Koronavirüsün Hubei eyaletindeki Wuhan şehrini kasıp kavurmasının ardından Çinli yetkililer Pekin’in salgına dair resmi söylemiyle çelişen haberler yapan çok sayıda gazeteciyi tutukladılar. Bu tutuklamalar dahilinde 1 Aralık itibariyle halen hapiste olan üç gazeteciden biri de bağımsız video gazetecisi Zhang Zhan; kendisi Şubat ayının başlarında Twitter ve YouTube üzerinden Wuhan haberleri geçmeye başladı ve 14 Mayıs’ta tutuklandı. Yayımladığı videolar arasında yerel işyeri sahipleri ve çalışanlar ile COVID-19 virüsünün etkileri ve devletin tepkisi üzerine röportajlar bulunuyor."
“Etiyopya ve Belarus’ta ciddi artış”
CPJ’ye göre hapsedilen gazeteci sayısında önemli artışlar olan iki ülke, huzursuzluğun silahlı çatışmaya dönüştüğü Etiyopya ve hileli kabul edilen bir seçimde zafer iddiasında bulunan Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko'ya karşı protestoları takip eden gazetecilerin gözaltına alındığı Belarus'tu.
"Salgın sırasında otoriter liderler gazetecileri tutuklayarak sürecin nasıl aktarıldığını kontrol etmeye çalıştı. Davaları ertelediler, ziyaretçileri kısıtladılar ve cezaevlerinde artan sağlık riskini göz ardı ettiler" diyen CPJ, en az iki gazetecinin de gözaltında hastalığa yakalandıktan sonra öldüğünü bildirdi.
CPJ İcra Direktörü Joel Simon, "Küresel bir pandeminin ortasında rekor sayıda gazetecinin hapsedildiğini görmek şok edici ve dehşet verici" dedi.
Simon, asılsız bilgi bombardımanı ya da haber salgınının, toplumda paniğe yol açarak, esas salgının yönetimini zorlaştırması olarak tanımlanan ‘infodemi’ye de değindi ve "Bu baskı dalgası, bilgi akışını kesintiye uğratan ve infodemiyi körükleyen bir sansür biçimidir. COVID-19 dünya hapishanesine yayılırken, gazetecilerin hayatlarını da riske atıyor" dedi.
İran'da idam
1 Aralık itibariyle İran’da 15 gazeteci hapisteydi. Yetkililer 12 Aralık tarihinde bunlardan biri olan Ruhullah Zem’i aralarında casusluk, yurt dışında sahte haberler yaymak ve İslami değerler ile dini lidere hakaret etmenin de dahil olduğu 17 suçlama neticesinde idam ettiler. Zem’in İnternet sitesi ve Telegram kanalında İranlı yetkilililer hakkında eleştirel haberler yer alıyordu ve 2017 protestolarının yer ve zaman bilgileri paylaşılmıştı. Gazeteci 2019 yılında Irak’ın Bağdat şehrinde gözaltına alındı ve gönderildiği İran’da idama mahkum edildi.
Mısır'da yeni rekor
Mısır'da bu yıl basına yönelik baskıları artırdı. Bu yıl hapisteki gazeteci sayısını 27'ye çıkartarak 2016 yılına ait kendi rekorunu yeniledi. Raporda, en az üç gazeteci salgın haberi yapmaktan dolayı tutuklandı ve İçilşeri Bakanlığı salgın nedeniyle, Mart'ın başından Ağustos'un sonun kadar, hapsedilen gazeteciler aile ve avukat ziyaretleri engelendi.
CPJ’in yıllık sayımından başka diğer bulgular ise şöyle:
- Hapisteki gazetecilerin üçte ikisi terörizm veya yasaklı gruplara üyelik gibi devlete karşı işlenen suçlar kategorisi kapsamında suçlandılar.
- Tüm vakalar dahilinde hapis gazetecilerin %19’u neyle suçlandığını bilmiyor; bu 53 gazetecinin yarısından çoğu Eritre ve Suudi Arabistan hapishanelerinde.
- Dünya çapında hapis gazetecilerin neredeyse tamamı kendi ülkeleri tarafından hapsedilmiş. CPJ’in tespitlerine göre Çin, Eritre, Ürdün ve Suudi Arabistan hapishanelerinde en az yedi yabancı veya çift vatandaşlık sahibi gazeteci bulunuyordu.
- Hapisteki gazetecilerden 36’sı veya %13’ü kadın. Bunlardan bazıları Suudi Arabistan’da kadın hakları üzerine haber yapan gazeteciler. Belarus’taki protestoları takip eden çok sayıda kadın gazeteci tutuklandı.