KORKUT AKIN yazdı: “Madam Amati, bir müzisyen. Yahudi olduğu için aşağılanan, Naziler tarafından ölüme gönderilen, ama bir şekilde kurtulan ve yolu Türkiye’ye düşen bir kadın. İzmir’de bir dönem tüm sinagog düğünlerine kemanı ve müziğiyle eşlik eden, insanların bu en önemli, en güzel günleriyle onların da unutulmazları arasına giren bir kadın.”
KORKUT AKIN
Dünya Kadınlar Gününde, gölgede kalan, ama aslında gündeme gelesi, getirilesi, peşine düşülesi bir kadını anlatan sergi açıldı Galata’da… İstanbul’un çok kültürlü geçmişinin odak noktalarından biri olan, tarihsel mirasla çağdaş sanat üretimi arasında taşıyıcı bir köprü olma özelliği taşıyan Schneidertempel Sanat Merkezi’nde (6 Mart – 31 Mart). Sergiye ek olarak bir de kitap yayınlandı, kültürel çeşitliliğimizi günümüze taşıyan Aras Yayınlarınca: Madam Amati.
Sinagogdaki fotoğraf
Erkek egemen dünyanın dinleri de erkek egemen oluyor ister istemez. Bir sinagogda, hele de ortodoks bir sinagogda bir kadın fotoğrafı görülmüş, duyulmuş bir şey değilken, İzmir’de, Beth-İsrael Sinagogu’nda keman çalan bir kadının çerçevelenmiş fotoğrafı yer alıyor. Rita Ender, ilgisini çeken bu fotoğrafın öyküsünün peşine düşüyor: Kim bu kadın?
“1902’de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu topraklarında doğan ve sonraki onyıllarda Avrupa kıtasını kasıp kavuran gelişmelerin sonucu olarak savrulduğu İzmir’de kendine yeni bir yaşam kuran keman sanatçısı Marta Amati…”
Rita Ender, Madam Amati’yi araştırırken içine girdiği bu fotoğraftaki kadının önemini kavradıkça yeni izler buluyor. Her bulduğu iz, onu daha bir etkiliyor. Hepimizin etkilenmesi için, fotoğrafçı Berge Arabian’ı alıp yanına o izleri görselleştirmesini sağlıyor. Üç kadın, kadın dayanışması içerisinde bir yaşamöyküsü kitabı ve sergisiyle (sergi öykünün öyküsü aslında, geçmişten gelen esintinin yansı(tıl)ması) bir sözlü tarih çalışmasına dönüştürüyor.
Her biri bir başka öykü…
Üç ayrı coğrafyadan gelip üç ayrı toprakta kendi kültürleriyle var olanı yoğuran ve kendilerince yaşama iz katan Madam Amati de, Rita Ender de, Berge Arabian da ayrı ayrı peşine düşülecek, şöyle bir aralansa bile müthiş öyküler çıkacak insanlar. İzlediğimiz Madam Amati, bir müzisyen. Yahudi olduğu için aşağılanan, Naziler tarafından ölüme gönderilen, ama bir şekilde kurtulan ve yolu Türkiye’ye düşen bir kadın. Sevecen, yardımcı olmayı, destek vermeyi sorumluluk gören, hayatını müziğe ve insanlara adamış bir kadın müzisyen. İzmir’de bir dönem tüm sinagog düğünlerine kemanı ve müziğiyle eşlik eden, insanların bu en önemli, en güzel günleriyle onların da unutulmazları arasına giren bir kadın.
Berge Arabian, arkadaşının izini sürdüğü hiç tanımadığı topraklardaki yaşamöyküsünün izlerini kendince fotoğraflarken besbelli müthiş etkilenmiş ve olağanüstü etkileyici fotoğraflar çekmiş.
Tüm dünya kadınları, sekiz saatlik çalışma hakkı aradıkları için yakılarak katledilen Amerikalı tekstil işçilerini anmak amacıyla belirlenen evrensel 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde yürüyüşler, eylemler, toplantılar, gösteriler yaparken, belki de sadece bizim ülkemizde -seçim sürecine denk gelmesinin de göz ardı edilemez etkisiyle- engellendiler. İstanbul’da, İstiklal Caddesi’nde gaz, plastik mermi, cop ile kovalandılar. Resmen kovalandılar. Yetmedi seçim meydanlarında suçlandılar.
Belki de Madam Amati gibi çok yıllar sonra bir fotoğrafla yeniden gündeme getirilecekler ve anayasal özgürlüklerin bile kısıtlandığı bu günler kara leke olarak anılacak.
Gölgedeki…
Bu sergi olmasa, bu kitap yayınlanmasa hemen hiçbirimizin tanımadığı ve tanıma olanağı bulamayacağı Madam Amati, bir dinleti sırasında iki SS subayı tarafından yaka paça sahneden indirilmiş, sadece Yahudi olduğu için. Madam Amati’nin öyküsünü sergi ve kitaptan okuyabilirsiniz, ben o duyguyu aktarmak istiyorum. Hastalığının ileri dönemlerinde bile yüzüne allık, dudaklarına “kelebek” ruj süren, seyrelmiş olsa da saçları her zaman taralı, giyimine dikkat eden Marta Amati, her şeye karşın gençlerin elinden tutmayı, umudu üzmemeye davet etmeyi sürdürüyor, bir simge olarak…
Kadın yaşam özgürlük!
Madam Amati, Yazar: Rita Ender, Fotoğraflar: Berge Arabian, 78 sayfa, Aras Yayıncılık, Mart 2019